Άμφια, καλύμματα και σκεύη της Θείας Λατρείας Γ’

(ο ναός)

Στα δύο προηγούμενα φυλλάδια παρουσιάστηκαν τα άμφια και των τριών βαθμών της Ιερωσύνης καθώς και οι συμβολισμοί τους.

Στα φυλλάδια που ακολουθούν θα αναφερθούμε στο ναό. Στο χώρο όπου τελούνται τα μυστήρια και συγκεντρώνονται οι πιστοί για την κοινή προσευχή και που συνηθίζουμε να αποκαλούμε Εκκλησία.

Από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια η πίστη και η ευλάβεια, οδήγησε τους χριστιανούς να δημιουργήσουν ένα ιδιαίτερο τόπο για την λατρεία, το ναό, και να τον διακοσμήσουν ανάλογα. Έτσι με τα χρόνια προσαρμόστηκαν στις ανάγκες της Θείας Λατρείας τόσο ο ναός όσο και τα σκεύη και τα καλύμματα τα οποία χρησιμοποιούνται κατά την τέλεση των ακολουθιών.

Σαν πρώτος χριστιανικός ναός θεωρείται το υπερώο της Ιερουσαλήμ όπου έλαβαν χώρα θαυμαστά γεγονότα. Πρώτα από όλα στο υπερώο κατά τον Μυστικό Δείπνο παρεδόθη σε μας η αναίμακτος Θεία Λατρεία από τον ίδιο τον Κύριο και Μέγα Αρχιερέα λίγο πριν από το Πάθος Του. Στο υπερώο συγκεντρώθηκαν οι μαθητές με την Παναγία μετά την Ανάληψη του Κυρίου «προσκαρτερούντες τη προσευχή και τη δεήσει» (Πράξ. Α΄ 14).

Στον ίδιο χώρο εγγενήθη επί γης η του Χριστού Εκκλησία την ημέρα της Πεντηκοστής με την επιφοίτηση του Παναγίου Πνεύματος. Η Πεντηκοστή θεωρείται η γενέθλιος ημέρα της Εκκλησίας. Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε ένα ακόμα σημαντικό και θείο γεγονός που έγινε στον ιερό αυτόν χώρο· εδώ συνήλθε το 49 μ.Χ. η πρώτη Αποστολική Σύνοδος.

Αυτά τα σημαντικά γεγονότα σημάδεψαν ανεξίτηλα την αρχή της Εκκλησίας επί γης γι’ αυτό το λόγο ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αποκαλεί τον ιερό αυτό χώρο «μητέρα των ανά την οικουμένην Εκκλησιών και Εκκλησιών ακρόπολιν». Επίσης ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων ονομάζει το υπερώο «ανωτέραν των Αποστόλων Εκκλησίαν».

Ο ναός είναι ο οίκος του Θεού. Είναι ο χώρος όπου μαζεύονται οι πιστοί και λατρεύουν το Θεό. Λέγεται και εκκλησία και σημαίνει το σύνολο των πιστών.

Ο Άγιος Συμεών ο Θεσσαλονίκης γράφει αναφορικά με το ναό: «Ο ναός, αν και συντιθέμενος από ύλην, είναι όμως οίκος Θεού, επειδή αγιάζεται, δια της θείας χάριτος..».

Στα πρώτα χρόνια οι λατρευτικές συνάξεις ελάμβαναν χώρα σε διάφορα σπίτια των πιστών. Στις συνάξεις αυτές ετελείτο η Θεία Ευχαριστία, κοινωνούσαν οι πιστοί, και όλοι προσέφεραν εδέσματα και παρετίθεντο κοινές τράπεζες, οι λεγόμενες αγάπες.

Αργότερα όταν άρχισαν οι διωγμοί η λατρεία γινόταν κρυφά σε σπηλιές, σε υπόγεια και στοές που έσκαβαν στη γη, της κατακόμβες. Με το τέλος των διωγμών άρχισαν να χτίζονται οι πρώτοι ναοί σε διάφορα σχήματα. Πέρασαν εκατοντάδες χρόνια μέχρι να διαμορφωθεί ο ναός και να φτάσει στη μορφή που σήμερα γνωρίζουμε.

Οι λατρευτικές ανάγκες καλύφτηκαν με την οικοδόμηση ναών σε διάφορα σχέδια ή ρυθμούς όπως ονομάστηκαν. Κυριότεροι ρυθμοί (αρχιτεκτονικοί τύποι) που επεκράτησαν είναι οι παρακάτω:

Ι. Βασιλική. Μακρύστενη αίθουσα με απλή επικλινή σκεπή. Η αρχιτεκτονική της βασιλικής χαρακτηρίζεται από την απλότητα. Διακρίνουμε την μονόκλιτη βασιλική όταν είναι με μια αίθουσα ή την τρίκλιτη, όταν αποτελείται από τρείς αίθουσες.

ΙΙ. Βασιλική με τρούλο. Εξέλιξη του ρυθμού της βασιλικής όπου προστέθηκε τρούλος (θόλος) στη σκεπή.

ΙΙΙ. Βυζαντινός ή Σταυροειδής με τρούλο. Πρόκειται για σύνθετο μεγαλοπρεπές και πολύπλοκο οικοδόμημα όπου συνδυάζεται το σχήμα του Σταυρού στο χώρο με τρούλο και αψίδες.

Ο ορθόδοξος ναός είναι στραμμένος προς ανατολάς. Πάντα δηλαδή το ιερό του ναού βλέπει στην ανατολή του ήλιου. Αυτό έχει ένα βαθύ συμβολισμό. Βλέπουμε, προσευχόμενοι, την ανατολή απ’ όπου έρχεται το φως και στην προκειμένη περίπτωση την ανατολή του νοητού ηλίου που είναι ο Χριστός.

Εσωτερικά ο ναός διαιρείται σε τρία βασικά τμήματα:

α) τον Νάρθηκα. Ονομάζεται και πρόναος. Πρόκειται το για δυτικότερο μέρος του ναού. Μικρό τμήμα το οποίο υπήρχε πριν τον κυρίως ναό. Σε αρκετούς σημερινούς ναούς ο νάρθηκας δεν υπάρχει. Συναντούμε νάρθηκες σε ναούς μοναστηριών και παλαιότερους ναούς. Στον πρόναο παρέμεναν και παρακολουθούσαν τη Θεία Λειτουργία οι Κατηχούμενοι (όσοι κατηχούντο και προετοιμαζόταν για να βαπτιστούν) στα πρωτοχριστιανικά χρόνια. Και μάλιστα μετά την ανάγνωση των ευχών των κατηχουμένων και πριν την ανάγνωση του Συμβόλου της Πίστεως, στην εκφώνηση «Τάς θύρας, τάς θύρας εν σοφία πρόσχωμεν» έκλειναν οι θύρες που οδηγούσαν στον κυρίως ναό και η υπόλοιπη Θεία Λειτουργία ετελείτο χωρίς την συμμετοχή των Κατηχουμένων.

Από το νάρθηκα επίσης παρακολουθούσαν τη Θεία Λειτουργία οι εν μετανοία τελούντες (οι ευρισκόμενοι σε επιτίμιο).

Σήμερα στο νάρθηκα, κυρίως στα μοναστήρια, τελούνται διάφορες ακολουθίες όπως το απόδειπνο, οι Ώρες, η Λιτή στις αγρυπνίες και το Μεσονυκτικό.

Έχουμε μαρτυρίες ότι στα βυζαντινά χρόνια, στον πρόναο, οι αυτοκράτορες «απέθεντο εξ ευλαβείας τα όπλα και διαδήματα αυτών» προκειμένου να εισέλθουν στον κυρίως ναό, όπου «ο Βασιλεύς των Βασιλευόντων και Κύριος των κυριευόντων υπάρχει».

Η αγιογράφηση του νάρθηκα έχει κύρια θέματα την εκ του παραδείσου εξορία του Αδάμ και την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου μας.

Σήμερα της ενοριακούς ναούς, όπου υπάρχει Νάρθηκας, συναντούμε το παγκάρι και τα προσκυνητάρια με τα μανουάλια όπου οι πιστοί ανάβουν τα κεριά. Αυτό είναι σωστό επειδή με τον τρόπο αυτό μένει ελεύθερος ο κυρίως ναός. Το κυριότερο είναι ότι με τον τρόπο αυτόν αποφεύγεται μέσα στο ναό, ο θόρυβος που αρκετές φορές δημιουργείται από το παγκάρι και προκαλεί προβλήματα στην ήρεμη τέλεση των ακολουθιών και δεν διασπάται η προσοχή των πιστών κατά την ώρα της προσευχής.

(στο επόμενο φυλλάδιο θα αναφερθούν τα άλλα μέρη του ναού)

Βιβλιογραφία

-- Ο Χριστιανικός Ναός. Κων. Καλλινίκου.

-- Λειτουργική. Μιχ. Παπαδόπουλου.

-- Λατρευτικό Εγχειρίδιο. Γ. Κουζιουμτζόγλου

-- Τύπος και Συμβολισμός. Ιερ. Γ. Μεντιδάκη.

-- Λειτουργική. Ι. Φουντούλη.

-- Λεξικό Λειτουργικών Όρων. Γ. Βεργωτη.

-- Μικρό Χρ. Λεξικό. Επ. Ευθυμίου Στυλιου.

  Επιστροφή στή Σελίδα ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ